برخی از معلّمان جوان،مخصوصاً آنهایی که خطشان خوب است، تنها به همین دلیل که دیگران را از خط خوش خود به اعجاب وادارند،بدون داشتن ضرورت و منظور صحیحی  تخته سیاه را پر از نوشته های خود می کنند.ازطرف دیگر عدّه ای استفاده از  تخته سیاه را به حداقل می رسانند.از این دو جنبه ی افراط و تفریط حذر کنید وهرچه را ضروری تشخیص دادید روی  تخته بنویسید.

داشتن لیاقت و شایستگی برگزیدن حقایق و مطرح ساختن آنها نمودار کاردانی و مهارت شما در فنّ آموزگاری است.

چرا ازتخته سیاه استفاده می کنیم؟

در ضمن تدریس اغلب به مطالب مهم و قابل توّجهی می رسیم [که] از شاگردان انتظار آن را نداریم که تمامی آن ها را به خاطر بسپارند، بلکه می خواهیم مطالبی را که مربوط به درس روز است یاد بگیرند، بنابراین توّجه آنان را به این قبیل مطالب یا درج آنها بر روی تخته سیاه جلب می کنیم.

اگر شما برای چند نفر درباره ی چیزی که هرگز ندیده اند داستانی نقل کنید،آن چه در ذهن هر کدام از آنان درباره ی آن چیز ایجاد می شود متفاوت است[و]مطابق تجاربی که دارند هر کس اندیشه ی جداگانه ایی خواهد داشت،ولی اگر طرحی از آن چیز را روی تخته سیاه رسم کنید،عموماً فکر ونظر واحدی را پیدا خواهند کرد.پس تخته سیاه برای آن است که تصوّرات غلط ناشی از توصیف را اصلاح کند وچیزهایی را نشان دهد که آنها را تعریف می کنیم، ولی نمی توانیم به کلاس بیاوریم.

دیدن و تماشا کردن اوّلین روش تعلیم طبیعت است.وقتی که شاگردان می بینند مطالب به نحو بارز عرضه می شوند و یا تصاویر به طور روشن و تمیز در روی تخته سیاه  رسم می شوند، آنها را با اشتیاق و علاقه به خاطر می سپارند.بنابراین تخته سیاه به یادگیری شاگردان از راه دیدن و تماشا کردن کمک شایانی می کند.[پس:]

1- همه ی مطالب درس را روی تخته سیاه ننویسید،زیرا شاگردان شما آن قدر حوصله و تحمّل ندارند که آن همه نوشته را به خاطر بسپارند.بنابراین تنها رؤس مطالب را با مشتقات ضروری آن روی تخته بنویسید.

2-  مرتّب و آراسته بنویسید،زیرا یادگرفتن مطالبی که مرتّب و آراسته نوشته شده [اند]خیلی آسان تر از یاد گرفتن مطالبی است که بدخط و آشفته نوشته شده باشد،تخته سیاهی که کثیف و بدنما باشد و یا مطالبی بدخط و آشفته بر روی آن نوشته شده باشد به چشم ناخوشایند است و توّجه شاگرد را به خود جلب نمی کند. باید دانست که نظافت در کار موجب آرامش فکراست.

3- در نوشتن بر روی  تخته سیاه  باید فکروتدبیر خود را دخالت دهید.اجباری ندارید که تمام مطالب مهم را روی آن بنویسید. بعضی از آنها را که ارتباط مستقیم و فوری با درس ندارند می توانید شفاهاً شرح دهید و یا در جاهایی که ممکن است،از نشان دادن تصویر و شکل استفاده کنید.در کلاس های ابتدایی مخصوصاً سعی کنید که نوشته هایتان بر روی تخته سیاه  توأم با طرح و تصویر مناسب مطلب باشد.

4- در آخرهرساعت باید تخته سیاه نمودار نکات بارز وقابل توّجه درس باشد.این نکات را باید در ضمن گفتن درس به تدریج به روی تخته سیاه آورد،نه این که پس از پایان آن از روی نسخه ایی که مثلاً تهیه شده رونویسی کرد.

5- هرگز در نوشتن برروی تخته سیاه بی دقّت و بی توّجه نباشید.کلمات را کامل و صحیح و جمله ها را درست و مستقیم بنویسید. ازنوشتن مطالب غیرمهم و بسیار ساده خودداری کنید.شکسته نویسی خوبی نیست. برای این که همه شاگردان با این روش آشنا نیستند.]همواره]بکوشید تا خطتان خوانا باشد.

خطی که روی تخته سیاه می ویسید باید از نوع خط[وط آشنابرای]خود شاگردان،یا خطی باشد که شاگردان در کتاب های درسی خود با آن آشنایی دارند.بسیار مهم است که رسم الخط شما نیز براساس رسم الخطی باشد که شاگردان آن را در کلاس های درس خود آموخته اند.خوانا بودن خط را نباید فدای زیبایی آن کرد.باید پیوسته تمیزی،یک نواختی، سرعت و نظم و ترتیب در نوشتن مورد نظر باشد.

سعی کنید خطتان به قدری روشن باشد که شاگردان مجبور نباشند از هم درباره ی آن سووال کنند. تند و بدون توّقف بنویسید، زیرا که کند ومقطّع نوشتن موجب پراکندگی فکر شاگردان می شود. برای این که سطور مستقیم قرار بگیرند اوّلین سطر را با لبه ی بالای تخته سیاه میزان کنیدوبقیّه را به موازات آن بنویسید.

بعضی از معلّمان از[آنجایی که از] ابتدا به طرز غلط روی تخته سیاه  می نویسند و به این طرز عادت می کنند، ترک این عادت بعداً برایشان میّسر نمی شود.این نکته را نیز فراموش نکنید که درشتی نوشته های شما بر روی  تخته سیاه  باید به اندازه ایی باشد که شاگردی که در ردیف آخر کلاس نشسته است به آسانی آن را بتواند ببیند و بخواند.

کسی که به وضع ناجوری قرار گرفته باشد نمی تواند خوب بنویسد.همیشه در موقع ایستادن سرتان را کاملاً به بالا و رو به روی  تخته سیاه نگه دارید.اگر سرتان را به سمتی کج کنید،خطتان در طرف دیگر به سوی بالا خواهد رفت.خیلی نزدیک به تخته سیاه نباشید، فاصله ی خود را طوری انتخاب کنید که بتوانید بازویتان را در نوشتن به خوبی حرکت دهید.این نکته ها را به دانش آموزان خود نیز بیاموزید تا به هنگام نوشتن بر روی تخته سیاه آنها را رعایت کنند.

بعضی از معلّمان تصوّر می کنند که تند نوشتن همان با شتاب نوشتن است.بنابراین بدون ملاحظه هر طورکه پیش آمد می نویسند و نتیجه خوبی نمی گیرند. وقتی که در نوشتن عجله کنید نه حروف را می توانید خوب بنویسید و نه سطرها را می توانید موازی هم بیاورید.

چگونگی [رسم]تصاویر روی تخته سیاه:

هدف از رسم تصویر نشان دادن شکل چیزهایی است که تجّسم آنها با گفتار غیر ممکن و یا مشکل است.مثلاً کودکی که چیز چرخ داری را ندیده است نخواهد توانست به کمک گفتار ازچگونگی اتومبیل آگاه شود،ولی اگر معلّم نمونه ایی از آن را به کلاس بیاورد و یا تصویری از آن را روی  تخته سیاه  رسم کند، دیگر در تفهیم آن به شاگردان دچار اشکال نخواهد شد یک بار دیدن بهتر از هزار بار شنیدن است.

بعضی از معلمان که خوب نقّاشی می کنند تصاویر را بدون توجه به این که مربوط به درس است یا نه رسم می کنند. بدیهی است که چنین کاری صحیح نیست و باید از آن احتراز کرد.

تصاویر را روشن و ساده رسم کنید. از پرداختن به جزئیات بپرهیزید و سعی کنید تصویر شامل آن قمست از شیء باشد که می خواهید توّجه دانش آموزان به آن معطوف شود. زیرا که رسم تصویر با جزئیات باعث پراکندگی فکر شاگردان می شود و حتّی ممکن است توّجه آنان را به نکته ایی جلب کند که مربوط به درس و توضیح شما نباشد.

اگر می خواهید داستانی را با تصویر روی  تخته سیاه  شرح دهید،تنها به نشان دادن بازی کنان عمده ی آن کفایت نکنید.اگر شکل قطاری را در کلاس رسم می کنید که شاگردان تا آن موقع آن را ندیده اند، تنها بدنه ی آن را با چرخ هایش در روی راه آهن طراحی کنید و جهت حرکت آن را به وسیله ی دودی که بیرون می دهد معیّن سازید. طرحی که برتخته سیاه  رسم می شود لازم نیست حاوی حقایق زیاد باشد،بلکه باید نکات مخصوصی را که مورد بحث است نمایان سازد.

تصاویر باید به اندازه کافی بزرگ رسم شود تا آنان هم در ته کلاس نشسته اند به آسانی بتوانند آنها را ببینند.طرح های خیلی کوچک فایده ایی ندارد.زیرا شاگردان منظور شما را از رسم آنها در نمی یابند سعی کنید طرح هایتان طوری باشد که نکته ی مورد نظر آن به نحو بارز نمایان باشد.

تمام طرح ها باید با سرعت و بدون معطلی رسم شود.در همان حال که صحبت می کنید[طرح ها]رسم کنید تا وقفه ای در میان درس ایجاد نشودواین ممکن نیست مگر با داشتن سرعت عمل در رسم طرح ها. با تمرین مداوم می توانید این سرعت عمل را به دست آورید.

به همان ترتیب که درس گفته می شود باید طرح چیزهای مورد نظر رسم شود.مابین توضیح مطلب و رسم طرح مربوط به آن نباید فاصله زمانی باشد،زیرا تنها به این روش است که می توانید از تصویرهای خود برتخته سیاه نتیجه  ی مطلوب را حاصل کنید».(1)

پی نوشت ها:

(1)پرهام،مهدی،تخته سیاه،مجله ی آموزش و پرورش،مهرماه 1350 ه ش،ش 124،صص 42 – 40.