1- آیا تخته سیاه کلاس شما ایرادی ندارد؟

 تخته سیاه که امروزه بیش تر نه جنسش چوب است و نه رنگش سیاه. به تنهایی یا به همراهی چند میز و نیکمت می تواند هر اطاقی را به کلاس درس تبدیل کند. اغلب قسمتی از دیوار روبه روی دانش آموزان را به کمک سیمان و رنگ سیاه و یا سبز تیره به صورت تخته سیاه در می آورند. با این که سطح تخته سیاه به طور معمول بایستی صاف و برای نوشتن مناسب باشد ولی در بعضی کلاس ها این سطح بی اغراق نسخه  ی کوچکی از سطح خیابان های شهر ما است.

به یاد می آورم یکی از کلاس هایم را که شاگردان تخته سیاهش را به کنایه ی مجله ی«سپید و سیاه» می خواندند چون نصف آن تیره و نصف دیگر رنگ و رو رفته بود،به علّت انعکاس نوری که از پنجره روی قسمت تیره می تابید،هر چه معلّم روی این قسمت می نوشت قابل رویت نبود. نوشته های قسمت رنگ و رو رفته را هم کسی از ردیف دوّم به بعد تشخیص نمی داد.

پس ایرادی نخواهد داشت اگر در نخستین روزهای کلاس ازردیف آخر نظری به تخته سیاه بیاندازید تا مبادا تجربه ی من برای شما تکرار شود و در پایان سال متوّجه شوید که آن چه بر روی تخته سیاه در طول سال نوشته اید کسی ندیده و نخوانده است.

2- آیا مطالب خود را مرّتب و خوانا روی تخته سیاه می نویسید؟

اگر در پایان کلاس درس آن چه روی تخته سیاه نوشته اید عیناً مثل یک عکس برگردان به دفتر یادداشت دانش آموزانتان منتقل شودشما از نظم و ترتیب مطالب و خوانا بودن خط آن لذّت وافر نخواهید برد؟ به یاد می آورم معلّم درس عربی ام را که همیشه صندلی خود را کنار تخته سیاه می گذاشت و تا پایان درس از جای خود بلند نمی شد و چند کلمه ایی را هم که در گوشه ی تخته سیاه نزدیک خودش می نوشت،به علّت کمبود جا گاه به گاه مجبور بود پاک کند و هر بار دانش آموزی را به جلو می خواند و گچ سر انگشتان را با آستین او تمیز می نمود.

 برعکس معلّم زبانی هم داشتم که همیشه یک تکه نخ در کیف داشت. در شروع کلاس وقتی مشغول حضور و غیاب دانش آموزان بود ،سه دانش آموز را پای تخته سیاه می فرستاد که یکی از آنها نخ را به خرده گچ های پای تخته سیاه می مالید و دو نفر دیگر دوانتهای نخ را گرفته، درحالی که محکم می کشیدند آن را روی تخته سیاه تکیّه می دادند و نفر سوّم با دو انگشت نخ را بلند کرده و ناگهان رها می نمود،[که در نتیجه]خطی ظریف و مستقیم روی تخته سیاه می افتاد. با تکرار این عمل تخته سیاه به صفحه ایی مثل کاغذ خط دار مبدّل می شد و معلّم تا آخر کلاس هرچه می خواست روی این خطوط تمیز و مرتب می نوشت.

کوتاه سخت این که، می خواهیم پیشنهاد کنیم که اگر نتوانیم مطالب خود را تمیز،مرتب و خوانا روی تخته سیاه بنویسیم قادر نخواهیم بود از این وسیله ی آموزشی به طور شایسته استفاده کنیم و به احتمال قوی ممکن است موجب سردرگمی دانش آموزان هم باشیم.

3- چند پیشنهاد عملی جهت استفاده از تخته سیاه در آموزش زبان

یک اصل در آموزش زبان مورد قبول اکثر معلّمان است که هر کلمه ایی که از زبان خارجی یاد می گیریم بهتر است اوّل آن را بشنویم و سپس ببینیم. معلّمی که پیش از هر چیزی از دانش آموزان خود می خواهد کتاب درسی خود را باز کنند و سپس از روی کتاب به آموزش می پردازد به احتمال زیاد همیشه توّجه دانش آموزان را اوّل به زبان نوشتاری جلب می کند و سپس به خواندن و تلفّظ آن می پردازد.

تأثیر منفی این روش مخصوصاً بر روی تلفّظ کلمات پوشیده نیست. تخته سیاه کمک می کند که معلّم اوّل مطالب و نکات اصلی درس را به کمک کشیدن خطوط و تصایری ساده روی تخته سیاه توضیح دهد، سپس آنها را روی کتاب شرح دهد.

در هر مرحله از آموزش و تمرین زبان خارجی می توان از تخته سیاه استفاده نمود.دوتمرین زیر یکی در سال اوّل راهنمایی[تحصیلی] و[سال اوّل]دبیرستان و دیگری در سال های بعد مثلاً[سال های بالاتر] دبیرستان و دانشگاه می تواند مفید باشد و توّجه]اعضا] کلاس را به آن چه آموخته می شود جلب کند.

بیشتر معلّم های زبان اغلب از دیکته برای سنجش توانایی دانش آموزان در هجّی کلمات استفاده می کنند. قسمتی از درس یا لغات گزیده آن را به دانش آموز دیکته می گویند. سپس دفاتر را جمع می کنند و پس از صرف ساعت ها وقت برای تصحیح غلط ها،آنها را به دانش آموزان بر می گردانند.

از نوعی دیکته که روی تخته سیاه نوشته می شود می توان به منظور آزمون و تمرین هجّی کلمات، یادگیری واژگان و دستور زبان، برانگیختن شوق یادگیری و هدف های آموزشی دیگر استفاده نمود.

در این تمرین،معلّم قسمتی از یک درس جدید یا بخش هایی از چند درس گذشته را انتخاب می کند. این قسمت به اندازه ایی باید باشد که بتوان تمامی آن را روی تخته سیاه رونویسی کرد. معیارهایی که معلّم را در انتخاب این قسمت برای دیکته روی تخته سیاه کمک می کنند بسیار متعدد است.

مهم ترین آنها عبارت است از این که قسمت انتخاب شده باید حاوی نکات دستوری یا واژگان مهمی باشد که دانش آموزان در یادگیری آنها مشکلاتی دارند. ابتدا معلّم قسمت انتخاب شده را با آهنگی طبیعی برای کلاس می خواند.سپس خود یا یکی از دانش آموزان را روی تخته سیاه می نویسد،آن گاه معلّم به ترتیب کلمه یا کلماتی را از جمله ی اوّل و بعد از جمله ی دوّم و الخ پاک می کند. این کلمه ها یا عبارات هر یک باید یادآور نکات مهم دستوری یا واژگانی یا تلفظی باشند.در مرحله ی بعد معلّم اوّل از دانش آموزان داوطلب می خواهد که این جملات را عیناً مثل این که هیچ کلمه یا کلمه هایی پاک نشده از حفظ بخوانند.معلّم با در نظر گرفتن وقت کلاس به تدریج کلمه های پاک شده را از روی تخته سیاه زیادتر می کند تا جایی که پس از مدّتی تنها چند کلمه روی تخته سیاه باقی می ماند ولی شاگردان به دلیل تکرار آن جمله ها و توضیحات ضمنی معلّم در مورد آنها می توانند تمام یا قسمتی از آن جمله ها رااز اوّل کلاس روی تخته سیاه نوشته شده بودند از حفظ بخواند.در کلاس های آخر دبیرستان و سطوح پیش رفته ی آموزش زبان خارجی نیز معلّم می تواند از تخته سیاه استفاده کند.

به عنوان مثال جهت شروع گفتگوهای جالب و طبیعی،معلّم می تواند موضوع یا صحنه مکالمه ایی را نام ببرد.موضوع مکالمه می تواند شبیه موضوع گفتگویی باشد که دانش آموزان آن را در یکی از درس های کتاب خود دارند. سپس دانش آموزان،شخصیّت ها وافرادی را که در این گفتگو می توانند نقشی داشته باشند نام می برند وتصمیم می گیرندکه [به جای] شخصیّت اوّل چه کسی صحبت کند وچه بگوید.[سپس]آن چه که مورد توافق قرار گرفته روی تخته سیاه نوشته می شود و این نحوه ی کار تا آخر و تا آن جا که تخته سیاه جا داشته باشد با شرکت اکثریّت دانش آموزان و راهنمایی و تصحیح معلّم ادامه پیدا می کند. مکالمه ایی که بدین نحو روی تخته سیاه نوشته می شود ممکن است نظیر مکالمه در کتاب درسی باشد یا از آن کاملاً متفاوت باشدولی چون اکثر دانش آموزان در طرح و به وجود آوردن این مکالمه شریک بوده اند با علاقه ی بیش تری بدان توّجه خواهند کرد و از آن چیزها خواهند آموخت».(1)،(2)

پی نوشت ها:

(1)توّکلی،هما،تخته سیاه سمبل کلاس درس،مجله ی رشدآموزش زبان،تابستان 1364ه ش،ش 4،صص 17- 16.

(2)ویرایش:بابک زمانی پور.