«نجف قلی خان صمصام السلطنه ي بختياري»دوّمین فرزند«حسین قلی خان ایل خانی بختیاری»،از جمله ی رهبران نیروهای مجاهدمشروطه خواه«چهارمحال وبختیاری»درهنگام فتح «اصفهان»و«تهران»جهت مبارزه بااستبداد صغیر«محّمد علی شاهی» و«اعاده ی مشروطیّت،(مشروطه ی دوّم)»،حاکم«اصفهان» ورئیس الوزراء«احمد شاه قاجار»درسه نوبت...است.  [پسر بزرگ او«مرتضی قلی خان صمصام بختیاری»است که از]«نیروهای مجاهد مشروطه خواه چهار محال وبختیاری» ورجال سیاسی  حاکم دراين منطقه ازاواخردوره ی«قاجاریه»به بعد محسوب می شود.

دراواخردوره ی«قاجاریه»،«مرتضی قلی خان صمصام»که مالک قریه ی(شهر)«شلمزار»وبسیاری دهات دیگردرسطح«چهارمحال وبختیاری»وديگرنقاط درمركز« ايران»بود به فکر افتاد که برای بچّه های خود به نام های«(سناتور)جهان شاه خان،(سرهنگ)سیاوش خان،امیربهمن خان،فریدون خان،عزّت الله خان واحمدقلی خان صمصام»معلّمی از«اصفهان»بیاورد.

«شیخ اسدالله گلپایگانی
(ایزد گشسب(ناصرعلی شاه،شمس))»

جالب آن که هم زمان با آن روزها،«علی قلی خان سرداراسعددوّم بختیاری»ازجمله ی رهبران«نیروهای مجاهد مشروطه خواه چهار محال و بختیاری»درهنگام فتح«اصفهان و تهران»جهت مبارزه با استبداد صغیر«محّمد علی شاهی»واعاده ی«مشروطه ی دوّم»،وزارت داخله ی«احمد شاه قاجار»رابرعهده داشت و...جزء اقدامات چشم گیر او این بود که به دستور او عدّه ایی از جوانان«[چهارمحال و]بختیاری»برای تحصیل علم به خارج فرستاده شدند.مرحوم«(سیّد محّمد علی)جمال زاده»که گویا سرپرستی جمعی از این بچّه ها را برای مدّت کوتاهی داشته،تعدادآنها را به من (دكتر محّمد ابراهيم باستاني پاريزي) ده پانزده نفر و شاید هم بیش تر تا چهل تن ؟؟ می گفت.جوانانی  که بیش تر درموسسات آموزشی شهرهای« فرانسه» پراکنده شدند. قابل توجّه آن که  یکی ازآنها هم  پسر«ملّا زیرک»روضه خوان در«چهار محال وبختیاری»،«غلام حسین زیرک زاده»بودکه  برادرکوچکش«مهندس[احمد ]زیرک زاده ي»معروف از آب در آمد.                                                   

براین منوال«مرتضی قلی صمصام بختیاری»...یک اسب و یک صدتومان پول  به عنوان  پيش قسط حقوق به«اصفهان»فرستادو روان شاد«شیخ اسدالله (گلپایگانی)ایزد گشسب(ناصرعلی شاه،شمس»را دعوت نمود تا همراه با«آشیخ غلام حسین حاجیانی»ازدوستان  فاضل«شیخ اسدالله »كه پانزده سال نيز از«شيخ اسد الله»بزرگ تر بود به عنوان هماهنگ كننده ي امور آموزشي  پيش روبه عنوان ميهمانان خان  براي مدّت چهار سال به «شلمزار »بروند.

«شیخ اسدالله(گلپایگانی)ایزدگشسب(ناصرعلی شاه،شمس)»که تا هجده سالگی در زادگاه خود«گلپایگان»به تحصیل علوم ادبی و عربی رایج در آن هنگام پرداخته وسپس برای ادامه ی تحصیل به اصفهان رفته بود،پس از دریافت مقدّمان علوم حکمت و کلام نزد استادان آن روزگار«اصفهان» به«نجف اشرف»عزیمت نموده و به تکمیل آموخته های خویش پرداخت.

«شیخ اسدالله»پس از بازگشت به«ایران»وانجام سفرهائی به«تهران»و«مشهد مقدّس»درزمره ی یاران  «حاج ملّاسلطان‌علی محمّد گنابادی»درآمدواز این هنگام درکنارپرداختن به امور عرفانی در«اصفهان» سال‌ها به  آموزگاری وانجام خدمات فرهنگی روی آورد.

براين اساس مي توان گفت درواقع شروع کارآموزشي مرحوم«ایزدگشسب»در«چهارمحال وبختياري»ازهنگام ورود او به كاخ قلعه هاي خوانين«هفت لنگ» ایل«بختیاری»واقع در«شلمزار» و«چنار سبز»آغازمي شود .محلي امن براي بسياري چون«ميرزاده ي عشقي»،«علّامه حسن وحيد دستگردي»وديگرمهاجرين از«تهران»و«اصفهان»كه فارغ از اقدامات«انگليسي ها»و«روسي ها»روزگار را  در آنجابا آرامش كامل سپري نموده بودند.                                  

...چنان که بيان شد شروع کارمینوی روان«ایزدگشسب»كه داراي سابقه ي فعّاليّت هاي آموزشي و فرهنگي در«اصفهان»بود،دراين منطقه از یک امر فرهنگی...درميان اعضا خانواده هاي خوانين و منصوبين به ایل«بختیاری»شروع می شود...که آن نیز مربوط به روزگاری است که اتفّاقا این ایل جلیل درامر سیاست مدّن«ایران»سخت دخیل بوده است.    

«شیخ اسدالله (گلپایگانی)
ایزد گشسب(ناصرعلی شاه،شمس)»

...این دعوت باعث شد تا  آموزش  هاي مرحوم«ایزد گشسب»بر اساس آن چه خود در كتاب«بدايع الآثار»خويش كه در حكم سفرنامه و شرح خاطرات بخشي از زندگي پر ارج اوست نوشته ازيوم سه شنبه سوّم صفرالمظفر سال1338 ه ق/ 1298ه ش /1919م  یعنی  یک سال بعداز پايان«جنگ( جهاني)بین الملل اوّل» و یک سال قبل از«کودتای سردارسپه» با حقوق ماهيانه ي چهل و دو تومان شروع بشودو چهار سال  به عنوان معلّمين  آن فرزندان و سایر بچّه های دوروبر ایل خانی«مرتضي قلي خان صمصام بختیاری»ودرواقع تعلیم بچّه های«چهار محال و بختیاری» به طول بينجامد.

البّته به احتمال فراوان و بنا به وجود قراين سایر بچّه هاي آن  دهکده«(شهرشلمزار)» نیز کم و بیش در این مدرسه كه البّته رنگ و بوي اختصاصي داشت شرکت می کردند.                                                   

دلم می خواست یکی از شاگردان آن روز، که لابد اگر زنده باشد دیگر امروز پیر معلّمی بازنشسته تواند بود تفصیل آن مدرسه ی ایلی را برای من بازگو کند.                       

یکی از شاگردان این مرد،گویاخانم«دریاپیما»بود،ازبستگان«(جهان شاه خان)صمصام بختیاری»،زنی کارگشا و زبان دان،هنرمند وخیاط که درهمان سال ها که«(جهان شاه خان)صمصام بختیاری»استاندار «کرمان»بود،این زن نیز به عنوان  سرپرست کارهای فرهنگی«اصل چهار(ترومن)کرمان»و مشاور مدرسه ی«دوشیزگان کرمان» معرّفی  می شدکه کارگاه ها و کلاس های خانه داری آن زیرنظر«خانم شهابی»در طبقه ی اوّل «تکیه ی گلباز خان»( قرار)داشت  ودر طبقه ی دوّم آنجا هم کلاس های مدرسه ی«بهمنیار» که من(دكتر محّمد ابراهيم باستاني پاريزي)ریس آن بودم،زیر نظر مخلص  تشکیل می شد.(1)

 از جمله ي اقدامات اثر گذار« شيخ اسدالله ايزد گشسب»كه يكي از مصاديق آن احداث عمارت «چنار سبز» به عنوان خلوت درويشانه و به جهت سير و سلوك عارفانه بر فرازارتفاعات  مشرف به مسير«شلمزار —  جعفر آباد»از سوي خانواده ي«صمصام» مي باشد از جهت فرهنگي عنايت ويژه ايي است كه از اين هنگام به بعد  اين خانواده ي  به عنوان بخشي از طبقه ي حاكم در«چهارمحال و بختياري» به انجام امور عام المنفعه پيدا نمودند كه از آن جمله مي توان به وقف «منزل،باغ سيب مصّفا و دفتر حكومتي مرتضي قلي خان صمصام بختياري» درمركزشهر«شهركرد(دهكرد)»درمحل تقاطع خيابان هاي« مولوي و دوازده محّرم»امروزين به عنوان« پرورشگاه نعمت اللهي» جهت نگهداري  ايتام منطقه از سوي«بي بي ماه بيگم»همسراوّل«مرتضي قلي خان صمصام» دختر«عبّاس قلي خان بختياري»وخواهر«حاج سلطان علي شهاب السلطنه ي بختياري»مي باشد كه متاسفانه پس از گذشت سال ها در دهه ي 1360 ه ش/1402ه ق /1981م تحت عنوان تبديل به احسن نمودن،آن باغ را  كه نمونه ايي قابل توّجه از باغ هاي ايراني و مشابه باغ مجاور كاخ قلعه ي«نجف قلي خان صمصام السلطنه»در«شلمزار»بود تخريب و به مجتمع تجاري«امام صادق (ع)»تبديل نمودند. اگر چه هنوز به رغم همه ي اين بي مهري ها به اين موقوفه و رقبات آن ،اصل بناي عمارت حكومتي و در واقع پرورشگاه اگرچه محصور در ميان ديوارهاي بلند و مستور از انظار،هم چنان باقي است.       

مرحوم«شیخ اسدالله» در هنگام حضور در«چهارمحال و بختياري»...قسمتی از حقوق خود یعنی چهل تومان را به صورت ماهیانه برای همسرخویش مينوي روان«بي بي نصرت ايزد گشسب»)به«اصفهان» می فرستاد وآن ...خانم در آن ایّام ماهی پنج تومان  برای اجاره ی خانه ایی  با دو اتاق کوچک می پرداخت و ماهی پانزده تومان خرج خود و چهار بچّه ی  خویش ... می کرد  تا ... روزی که شوهر معلّمش از کوهستان«چهار محا ل و بختیاری»بازگشت  ومتوجّه شد که همسر قانعش نود و شش تومان پول ...برای شوهر(جمع کرده  است،پس این) زن وشوهر پرتلاش چهار تومان دیگر روی آن گذارده و خانه ایی نسبتا بزرگ تر رادرنزدیکی بقعه ي«هرون ولایت(هارونيه)»یابه قول«مکرم اصفهانی»،«هارون ولات»واقع در کوچه ي  پشت«مسجد علی» خریداری... کرده و پس از مدّتي  با بزرگ تر شدن فرزندان به خانه ي دوّم  خريداري شده  در همان نزديكي اسباب كشي كرده  و ...تمام عمر نسبتاطولانی خود را در همین خانه سپری ... نمودند.

مینوی روان«ایزد گشسب»بیش تر فعّالیّت های ادبی و آموزشی خود را در همین خانه انجام می دادو بسیاری از رجال شهر،شعرا و ادبا، بزرگان ولایت و روسای ایلات و عشایر درهمین ... محل با ایشان دیدار ...و  کسب فیض کرده و اشعار شعرا درمجالسي كه درهمين محل برپا مي شد خوانده و تصحیح مي گرديد. (2)                                                                 

از جمله ی دیگر فعّالیّت های فرهنگی مرحوم«ایزد گشسب» علاوه بر مدیریّت مدرسه ی  می توان به تالیف و چاپ این مجموعه های مختلف ادبی و عرفانی اشاره نمود:

«مجله ی عنقا،مظاهر الانوار،گلزار اسرار،حیات انسان،سعادات النجفیه،بساط العشق و المحّبت، رشحات الاسرار،مصباح العقول،جنتة النفوس،ظرایف الحکم،قبسات الاسرار،لوامع الانوار،مجمع الفیوضات،منهج القویم فی حکم التنجیم ،تحفة السفر ،اسرار العشق، هدایة الا مم، معرفت الروح، بدایع الآثار،روح العرفان،قبسات الاسرار،گل های همه رنگ،حواشی برکفایت الاصول،نامه ی سخنوران،حیات جاوید،منتخب معراج السعادت نراقی».

سر انجام این مردوارسته و معلّم ارجمنددرپنج شنبه شب 6/1/ 1326ه ش/5/ 5/ 1366ه ق/27 / 3/ 1947م زندگانی را بدرود گفته  و درآرامستان«تخت فولاد اصفهان»درتکیّه ی ایی واقع در«خيابان فيض،خيابان بابا ركن الدين،مقابل آب انبار كازروني» که به نام  لقب عرفانی وی«ناصر علی»معروف شده  و درروز پنج شنبه 30/4/ 1384ه ش /14/6/1426ه ق/21/7/2005م و به شماره ي 12296 در«فهرست آثار ملّي ايران»به ثبت رسيده  است مدفون گردید».  

تهیه،تنظیم وویرایش:
«بابک زمانی پور»،
آبان ماه 1388ه ش.

پي نوشت ها:
(1)و(2)نگ به:استانی پاریزی،محّمد ابراهیم،درخت جواهر،صص 167-123،تهران،نشر علم،1383ه ش.