انتظار داریم که سایر همکاران نیز نظرها وپیشنهادهای خودرا در این باره به وسیله ی ماهنامه در اختیار مسوولان دبیرستان ها بگذارند،باشد که نتایج ثمر بخشی گرفته شود».

«امتحانات سال تحصیلی جاری تقریباً به پایان رسید و صدها هزار نفر شاگرد دبستانی و دبیرستانی امتحان شدند و به تناسب زحمتی که در طول سال کشیده بودند نتیجه بردند.در این میان ضرورتی که به چشم می خورد این است که درباره ی این مهم ترین عمل آموزشی اندیشه ایی به عمل آید و درباره ی بهتر کردن آن تفکّری شود.همان تفکّری که اگر درباره ی هر یک از شئون زندگی انجام شود موجب بهبود و پیش رفت آن می گردد.

همان تفکّری که مثلاً اگر یک ساعت آن درطریق مطالعه در راز آفرینش و خداشناسی به کار افتد ثواب آن از ثواب شصت سال عبادت پروردگار بیش تراست.همان تفکّری که رمز پیش رفت مردم مغرب زمین و علّت توّقف ماست.آنان در راه بهبود بخشیدن در هر کاری اندیشه می کنند، ما کارمان را بدون اندیشه و به صورت یک عمل غریزی انجام می دهیم،در نتیجه آنان ساعت به ساعت پیش می روند و ما سال ها درجای خود میخ کوب می مانیم و این توقف و یک نواختی در بسیاری از شئون زندگی ما به طور وضوح به چشم می خورد.

«مسجد گوهرشاد»در«مشهد» که درعهد« تیموریان» ساخته شده،«مسجد شاه اصفهان» که درعهد«صفویه» به وجود آمده و«مسجد سپهسالار»در«تهران»که درپادشاهی« ناصرالدین شاه» ایجاد گردیده از نظر اساس و نقشه یکی...[هستند]، هر سه چند گل دسته، یک گنبد،چند شبستان و یک صحن دارند[.] اگر تفاوتی است در کوچکی و بزرگی و نحوه ی تزئین آنها است.

خدا  کند خصیصه ی بی تفکّری و بی اندیشه ایی جزء خصیصه ی نژادی نباشد و الّا نتایج دردناک آن در دنیایی که با سرعت غیرقابل تصوّری به پیش می رود آشکار است. 

باری، امسال هم در هر دبیرستان مانند سال های قبل دور هم نشستیم و برنامه ی امتحانی را متناسب با برنامه کار خود تنظیم کردیم. آن که می خواست به مسافرت برود تقاضا داشت کار اورا جلوبیندازیم وانداختیم.آن که مسافرتی در جلو داشت،امتحانش به دنبال افتاد. آن گاه اگر امتحان کتبی بود شاگردان را به فواصل معینی نشاندیم و سئوالی که صحیح کردن و نمره دادن به آن ما را به رنج نیفکند دادیم و سپس برای حفظ انتظامات جلسه بر سر آنان ایستادیم و هر کس سر تکان داد و یا به چپ و یا راست نگریست،با تندی و خشونت بازوی او را گرفته بیرونش انداختیم.غرور و شخصیّت او را از بین بردیم.غرور و شخصیّتی که هر هرچه ممکن است باید تقویّت شود تا او را از زندگی آتیه از دست اندازی به کارهای پست و زشت باز دارد، بدون این که یک ساعت تفکّر کنیم چگونه و از چه راه  بی نظمی  را از بین ببریم و کاری کنیم که شاگرد ما گرد  بی نظمی  نگردد تا غرور و شخصیّتش دست نخورده بماند.

اگر آزمایش شفاهی بود در کنج کلاس نشستیم و با بی حوصلگی چهل یا پنجاه شاگرد را در ظرف یک ساعت آزمودیم و نمراتی که قطعاً از حقیقت فاصله دارد به اولیاء مدرسه تسلیم کردیم.

این تراژدی یا کمدی سال آتیه و سال های بعد نیز به همین صورت تکرار خواهد شد بدون این که درباره ی بهبود بخشیدن به فهمیدن عمل آموزشی یعنی امتحان اندیشه ایی کرده باشیم.

قطعاً خوانندگان گرامی پس از مطالعه ی این مقدّمه چنین تصوّر کرده اند که نگارنده اندیشه ها نموده و در کار امتحانی به رازهای مهمی پی برده،مشکلات زیادی را حل کرده است.در حالی که چنین نیست.وقتی که قلم به دست گرفتم تا درباره ی عنوان بالا چیزی بنگارم این مقدمه خود به خود آمد و بی فایده هم نیست.

نویسنده می خواهد یک سئووال کوچک درباره ی یکی از کارهای امتحانی که به نظر هم ناچیز می آید طرح کند و اندیشه ی صاحب نظران و همکاران مجرّب را به کاراندازد و جواب بخواهد و آن این که :

«- برنامه ی امتحانات را چگونه باید تنظیم کرد؟».

 روشی که اکنون بیش تر در امتحانات داخلی رایج است این است که اولیاء مدرسه برنامه ایی را که معمولاً از ده تا بیست روز طول می کشد تنظیم می کنند و هر روز از یک یا دو مادّه [را]آزمایش می کنند و بین هر مادّه ایی هم یک یا دو روز [فاصله]می اندازند.هدف از ایجاد این فواصل نیز این است که شاگرد زحمت مطالعه و خواندن و حفظ کردن داشته باشد.

هرچه درجات تحصیلی بالاتر می رود این فاصله ها زیادتر می گردد، به طوری که در برنامه ی امتحانات دانشگاه ممکن است بین امتحان دو مادّه سه یا چهار روز فاصله ایجاد شود و دانشجویان با مذاکره با استاد این فاصله را نیز بیش تر کنند،چنان که ممکن است طول مدّت تمام امتحانات از یک ماه بیش تر شود.آیا صورت برنامه به این صورت صحیح است یا نه؟و آیا مطالبی که در ظرف دو یا سه روز با عجله و بدون تفکّر و تعمّق و طوطی وار حفظ شود به خاطر می ماند یا خیر؟ دانشی که سرسری و در ظرف سه روز به خاطر سپرده شود چه نتیجه ایی دارد؟

نگارنده که معلّم تاریخ و جغرافیا است و تجربیات او نیز از تدریس این دو درس سرچشمه می گیرد معتقد است که تنظیم برنامه ی امتحانی به صورتی که اکنون معمول است صحیح نیست و باید برنامه ایی فشرده و به تناسب تعداد مواد امتحانی یک روزه دو روزه و سه روزه تنظیم گردد. تنظیم چنین برنامه ایی محاسنی دارد که اصل آنها به قرار ذیل است:

1-  شاگرد به امید این که در فواصل روزهای امتحانی درس خود را فرا خواهد گرفت نمی ماند و در طول سال به فکر یادگیری می افتد و این یادگیری که با طول مدّت و تفکّر و تعمّق همراه است راسخ و پابرجاتر و عمیق تر است.

2- مدّت ترس و اضطراب شاگرد از امتحان که قلب قوی ترین آنان را نیز لرزان دارد کوتاه تر می شود و خستگی ناشی از یک امتحان طولانی کم تر می ردد.بنابراین تنظیم یک برنامه  ی کوتاه یک عمل بهداشتی نیز به شمار می رود.

3- فرصت  بی نظمی که آفت دستگاه های تربیتی ماست از بین می رود،زیرا شاگردی که می خواهد دو ماه را در طول مثلاً سه ساعت امتحان دهد چگونه کتاب ها و یادداشت های مربوطه به هر دو مادّه را با خود به جلسه امتحان می آورد.گرچه محال نیست ولی مشکل است.

4- با کوتاه کردن مدّت امتحان بر طول سال تحصیلی افزوده می شود و مدّت سر گردانی های معلّم و بلاتکلیفی های او نیز کم تر می شود.

این نظریه است از یک معلّم آن هم معلّمی که تجربیات او از تدریس تاریخ و جغرافیا سرچشمه می گیرد،تاسایر همکاران گرامی چگونه نظر دهند؟»(1)،(2).

پی نوشت ها:

(1)رضوانی،محمّد اسماعیل،برنامه ی امتحانات آخر سال را چگونه باید تنظیم کرد؟،مجله ی آموزش وپرورش، دوره ی سی و سوّم، خردادماه 1342 ه ش، ش 4،صص53 – 50.

(2)ویرایش:بابک زمانی پور.