معلّم و شاگردهردو می‏ توانند آن را به کار ببرند.

از سطح تخته‏ سیاه برای نمایش کار گروهی شاگردان و نشان دادن عکس ها و تصاویر و نقشه‏ ها نیز می‏ توان استفاده کرد و مطالب لازم را در کنار آنها،بر روی تخته‏ سیاه،نوشت.

رفع اشتباه یا تغییر مطالبی که بر روی‏ تخته‏ سیاه نوشته می‏شود به آسانی امکان‏ پذیر است.

جای تخته‏ سیاه در کلاس

در کلاس های کودکستان و کلاس اوّل‏ دبستان برای این که کودکان هم زمان بتوانند بر روی تخته ‏سیاه نقّاشی کنند یا بنویسند معمولا تخته ‏سیاه هایی تقریبا به طول دیوار کلاس به دیوارهای کلاس نصب می‏ کنند. ولی در بیش تر کلاس ها دست کم یک تخته‏ سیاه به دیوار روبه ‏روی دانش‏ آموزان‏ نصب می‏ شود.برای نصب تخته‏ سیاه باید نکته‏ های زیر مورد توجّه باشد:

جای نشستن دانش ‏آموزان در کلاس‏ طوری باید انتخاب شود که نور از طرف‏ چپ به دانش ‏آموزان بتابد.در چنین کلاسی مناسب ترین جا برای‏ تخته ‏سیاه آن قسمت از دیوار کلاس‏ است که هم نور به میزان کافی به تخته‏ سیاه بتابد و هم در نتیجه ی تابش نور خورشید یا چراغ به سطح تخت ه‏سیاه روی‏ آن برق نیفتدوخواندن نوشته‏ ها را مشکل‏ نکند.در بعضی از کلاس ها می ‏توان به‏ کمک نور چراغ یا آویزان کردن پرده یاچسباندن روزنامه به بعضی از شیشه‏ های‏ پنجره‏ ها نور لازم و مناسب برای تخته‏ سیاه را تنظیم کرد.

تخته‏ سیاه بایددرجای خود محکم نصب شود،به ‏طوری که هنگام نوشتن‏ جلو و عقب نرود و تکان نخورد وصداهای‏ گوش خراشی از آن شنیده نشود.

فاصله ی لبه ی پایین تخته ‏سیاه از کف‏ اتاق باید متناسب با قدّ شاگردان باشد.معمولا این فاصله برای کودکان کلاس های‏ اوّل و دوّم هفتاد سانتی متر و برای دانش آموزان کلاس های دیگر هشتاد سانتی متر است.

اگر در زیر تخته‏ سیاه سکویی درازتر از طول تخته‏ سیاه و به پهنای چهل و بلندی‏ چهل سانتی متر ساخته شود نوشته‏ های همه ی  سطح تخته ‏سیاه بهتر در دیدرس دانش آموزان واقع خواهد شد.در چنین وضعی‏ لبه ی  پایین تخته‏ سیاه در فاصله ی  یک صدو ده یا یک صدو بیست  سانتی متری کف اتاق قرار خواهد گرفت و در صورتی که شب ها بزرگ سالان از کلاس درس نیز استفاده می ‏کنند تخته‏ سیاه برای آنان نیز در جای مناسبی نصب‏ شده است.

رنگ تخته ‏سیاه

تخته ‏سیاه معمولا به رنگ سیاه است، ولی در بعضی از مدارس از تخته‏ هایی که‏ به رنگ سبز روشن،خاکستری،یا قهوه‏ای‏ رنگ شده ‏اند نیز استفاده می‏ کنند.شاید به همین سبب باشد که در بعضی از کشورها نام تخته ‏سیاه را به «تخته‏ گچی» تغییر داده‏ اند.زیرا گذشته از رنگ های‏ گوناگون که برای تخته ‏سیاه به کار برده‏ می‏ شود اغلب تخته‏ سیاه را از گچ یا مواد دیگری که بر روی دیوار می‏ کشندمی ‏سازند.

در کلاس هایی که نور به قدر کافی به تخته‏ سیاه نمی‏ تابد بهترین رنگ‏ برای تخته‏ سیاه همان رنگ سیاه است.

رنگ تخته‏ سیاه بر اثر نوشتن زیاد بعد از مدّتی از بین می ‏رود.باید قبل از این که‏ سفیدی چوب از زیر رنگ پیدا شود وخواندن مطالب نوشته شده بر روی تخته‏ سیاه را مشکل کند تخته ‏سیاه را مجددا رنگ کنید.رنگ کردن تخته‏ سیاه کاری‏ ساده و ارزان است.می‏ توان هرچند یک ‏بار،حتّی به کمک خود دانش‏ آموزان،تخته را رنگ کرد تا آن را به‏ طور مطلوب مورد استفاده قرار داد.برای رنگ کردن تخته‏ سیاه معمولا از رنگ های ساخته ‏شده که‏ به صورت قوطی های یک کیلویی و نیم‏ کیلویی‏ در رنگ فروشی ها موجود است می ‏توان‏ استفاده کرد و به کمک قلم ‏مو تخته را رنگ کرد.ولی اگر بخواهیم رنگ کردن‏ تخته‏ سیاه ارزان تر تمام شود به روش های‏ زیر می‏ توانیم تخته ‏سیاه را رنگ کنیم:

1- یک سیر سریشم ماهی(سریشمی‏ که نجاران برای چسباندن تخته به کارمی‏برند)و یک سیر دوده تهیه می ‏کنیم.سریشم را در ظرفی که در آن چهار استکان‏ آب ریخته ‏ایم می‏ جوشانیم تا خوب حل‏ شود و به اصطلاح قوام بیاید.بعد دوده را کم ‏کم در آن می ‏ریزیم و آهسته هم می ‏زنیم‏ تا با سریشم مایع خوب آمیخته بشود. با یک تکّه پارچه این محلول را چند بار روی تخته سیاه می‏ مالیم تا همه‏ جای آن‏ خوب رنگ شود.پس از ده دقیقه می ‏توانیم‏ از تخته‏ سیاه استفاده کنیم.هزینه ی  این‏ کار بیش از پانزده ریال نخواهد بود.

2- از مخلوط کردن یک صدو پنجاه  گرم نفت و یک صدگرم گرم وارنیش(روغن جلا)و دویست گرم دوده می ‏توانیم‏ رنگ لازم را برای تخته‏ سیاه را به دست بیاوریم و آن را با یک‏ تکّه پارچه دوبار به فاصله ی چهار ساعت روی‏ تخته‏ سیاه بمالیم.پس از این که رنگ خوب‏ خشک شد می‏ توانیم تخته‏ سیاه را مورد استفاده قرار دهیم.

پاک کردن تخته ‏سیاه

برای پاک کردن تخته‏ سیاه معمولا از تخته‏ پاک‏ کن استفاده می‏ کنیم.بهترین نوع‏ تخته‏ پاک ‏کن نوعی است که از نمد ساخته‏ شده باشد.ولی در بعضی از مدارس از تکّه‏ های قالبی ابر اسفنجی نیز برای پاک‏ کردن استفاده می‏شود.

برای تهیه ی  تخته ‏پاک ‏کن نمدی می ‏توانیم‏ چند تکّه نمد یک اندازه را روی هم بگذاریم‏ و با نخ پرک آنها را محکم به هم بدوزیم. باید توجّه داشته باشیم که همیشه تخته‏ را با لبه ی  آزاد تخته ‏پاک ‏کن پاک کنیم.

در پاک کردن تخته‏ سیاه به این نکته ‏ها نیز باید توجّه داشته باشیم:

 در پایان هر درس باید حتما تخته را پاک کرد تا برای درس بعد آماده‏ باشد.

همیشه تخته را از بالا به پایین و آهسته پاک کنیم.در این صورت گرد گچ‏ کم تر در فضای کلاس پراکنده می‏ شود و به سلامت کودکان و خودمان[کم تر] صدمه‏ م ی‏زند.روش پاک کردن تخته را باید به‏ شاگردان خود نیز بیاموزیم.

در پایان هرروز باید گچ گیر تخته‏ سیاه را از ریزه‏ های گچ خالی کرد.

در پایان هرروز باید تخته‏ پاک ‏کن‏ را کاملا پاکیزه کرد تا بهتر بتواند مورد استفاده قرار گیرد.

از محیط کلاس چه می ‏خواهیم؟

«جان دیویی»،مربّی و فیلسوف شهیر «امریکایی»،روزی به یک دکّان مبل سازی می ‏رود تا به منظور فعّالیّت هایی که برای دانش ‏آموزان در نظر گرفته بود میزهای مناسبی تهیه کند. انواع میزهای آن دکّان را می‏بیند،ولی هیچ‏ یک از آنها را مناسب نمی‏ یابد.

صاحب دکّان پس از این که از نظر «دیویی» آگاه می ‏شود می‏ گوید:

«تصوّر نمی‏ کنم که‏ شما بتوانید میزهای موردنظرتان را در هیچ‏ جا پیدا کنید.شما میزی می ‏خواهید که دانش آموزان بتوانند روی آن به فعّالیّت بپردازند.ولی ما تاکنون میزهایی برای دانش ‏آموزان‏ ساخته ‏ایم که در کنار آنها بهتر بتوانند به درس معلّم گوش بدهند».

تمرکز فکر در یادگیری

تجربه‏ های علمی ثابت کرده است که به ‏طور کلّی مدّت تمرکز فکری همه ی  افراد برای‏ یادگیری مطلب یا موضوعی واحد یک سان نیست و در مورد اکثریت این مدّت بسیار کوتاه‏ است.

در مورد دانش ‏آموزان،به خصوص در دبستان ها،می‏ توان گفت که مدّت تمرکز فکری‏ دانش ‏آموزان در آغاز هر جلسه ی  درس بیشتر است.

توجّه به این واقعیّت،یعنی حداکثر مدّت تمرکز فکری دانش ‏آموزان، یکی از مهم ترین‏ عوامل یادگیری در تعلیم و تربیت است که به کمک مطالعات دقیق در عکس العمل های دانش آموزان، در کلاس های مختلف به دست آمده است.

معلّم باید در تهیه ی  برنامه ی  هر ساعت درس و در سراسر زمان تدریس خود در هر جلسه‏ همواره به مساله ی  تمرکز فکری دانش ‏آموزان و کوتاه بودن این مدّت توجّه کند.معلّم بصیر و هوش مند به آسانی می ‏تواند با تغییر بیان،استفاده از وسایل آموزشی گوناگون،تغییر نوع فعّالیّت و استفاده از روش های دیگر تدریس بر طول مدّت تمرکز فکری دانش ‏آموزان، بیفزاید و فرصت های لازم را برای آنان فراهم آورد تا مجددا تمرکز فکری بیابند و درس‏ معلّم را درک کنند».(1)،(2)

 پی نوشت ها:

(1)راهنمای معلّم‏ با همکاری اداره ی کلّ تربیت معلّم ، مجله ی آموزش و پرورش (تعلیم و تربیت) ، مهر 1349ه ش ، ش 401 ، صص 47 تا 50.

(2)ویرایش و تنظیم: بابک زمانی پور.